როგორ დავეხმაროთ დემოკრატიას, რომ გადარჩეს

რთული მმართველობითი ან სტრატეგიული ამოცანების გადაწყვეტა პროცესია, რომელიც ისე თუ არ გაიარე, როგორც უნდა გაიარო (ან, მიახლოვებულად მაინც ისე), შედეგად აუცილებლად მიიღებ რაღაცას სხვას; ან საერთოდ ვერანაირ შედეგს ვერ მიიღებ. და რა რესურსიც არ უნდა დახარჯო ამ ამოცანის გადაწყვეტაზე, ალბათობა, რომ შენი შრომა ნახევარზომა აღმოჩნდება, თითქმის ასი პროცენტია.

ეს პროცესი უფრო ნათლად რომ წარმოვიდგინოთ, აუცილებელია რომელიმე ამოცანის მაგალითზე ჰიპოთეტურად განვიხილოთ, რა სახე შეიძლება ჰქონდეს გზას, რომლის გავლაც თითქმის ყოველთვის აუცილებელია, როდესაც რაიმე მსგავსი სირთულის ამოცანის გადაწყვეტაზე ვმუშაობთ. 

ამ სტატიაში ამ გზის ახსნა დემოკრატიის გადარჩენის ამოცანის მაგალითზე გადავწყვიტეთ. კერძოდ, როცა ეს ამოცანა დგას ისეთ ქვეყანაში, სადაც დემოკრატია დეკლარირებულად არსებობს, მაგრამ ხელისუფლება მის შენარჩუნებას დიდ პრიორიტეტს არ ანიჭებს, ან შეიძლება პირიქით, რაიმე მიზეზით წინააღმდეგობასაც კი უწევს მას. 

რა თქმა უნდა, რეალურ ცხოვრებაში, როცა ადამიანები ამ ამოცანის დამუშავებასა და გადაწყვეტაზე მუშაობენ, ისინი ბევრად უფრო ღრმად, საფუძვლიანად, რეალურ მოცემულობებზე დაყრდნობით გადიან ქვემოთ მოცემულ გზას და შედეგად გადაწყვეტილებებსაც ბევრად საფუძვლიანს იღებენ, ბუნებრივია. მაგრამ ამ სტატიის მიზანი ამ ამოცანის გადაწყვეტა არ არის. ჩვენ გვინდა, უბრალოდ მის მაგალითზე დაგანახოთ მიდგომა, თუ როგორ შეიძლება და როგორ უნდა მუშავდებოდეს, წესით, ასეთი სირთულის ამოცანები. 

რთული ამოცანების გადაწყვეტის გზას სამ ძირითად ნაწილად ვამუშავებთ: ა) ამოცანასთან დაკავშირებული მიზნების გააზრება, ბ) ამოცანის სტრატეგიული გადაწყვეტა, და გ) ამოცანის ტაქტიკური გადაწყვეტა. სამივე ეს პუნქტი ერთმანეთისგან არსებითად განსხვავებული, მაგრამ ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული ნაწილია და თითოეულს საკმაოდ კრიტიკული გავლენა აქვს საბოლოო შედეგზე.

ამოცანასთან დაკავშირებული მიზნების გააზრება 

ნებისმიერი რთული ამოცანის გადაწყვეტის გზის დამუშავება მიზნის დეტალური გააზრებით იწყება. ესეც თავისთავად პროცესია, რა თქმა უნდა, რომელიც სფეროში კომპეტენტური, სწორად მოტივირებული ადამიანების მონაწილეობით მიმდინარეობს. ის, ვინც ამ გადაწყვეტილებებს ეძებს, პირველ რიგში ასეთ ადამიანებს უნდა პოულობდეს და მათთან ერთად მუშაობდეს, რათა მოქმედებისთვის სწორი ორიენტირები აიღოს. 

თუმცა, ამ სტატიის მიზნებისთვის, უბრალოდ გასაგები რომ გახდეს რას ვგულისხმობთ მიზნის გააზრებაში, შესაძლოა ასეთი მარტივი შეხედულებებიც გამოდგეს:

დემოკრატიის გადარჩენის მიზანი, როგორც წესი, უნდა იყოს, რომ სწორად ინფორმირებულ საზოგადოებას მისცეს მეტი ძალა და მიანიჭოს მეტი უფლება, რომ თავად იზრუნოს საკუთარ განვითარებაზე. თუ ამ ამოცანის გადასაწყვეტად ყველაფერი სწორად კეთდება, და რაც უფრო მეტი კეთდება სწორად, მით უფრო უკეთესი უნდა იყოს საზოგადოების ინფორმირებულობის დონეც, უფრო მეტი უნდა იყოს ძალაც (უნარი) და უფლებაც (შესაძლებლობა) იმისთვის, რომ ამაზე თვითონ იზრუნოს.       

მიზნის გააზრების ეტაპზე ძალიან კარგია რაოდენობრივი ან თვისობრივი პარამეტრების განსაზღვრა, რომელიც დაგვეხმარება უფრო კარგად წარმოვიდგინოთ, როგორი მდგომარეობა და რა ვადა გვაქვს ამ მიზნის გადასაწყვეტად. მაგალითად, არჩევნების დამოუკიდებლობის ხარისხი, მედიის თავისუფლების ხარისხი, ადამიანების ჩართულობა არჩევნებში, სასამართლოს დამოუკიდებლობა, ხელისუფლების შტოებს შორის დამოუკიდებლობის და პარალელური კონტროლის ხარისხი და ა.შ. სამუშაო ჯგუფმა უნდა სცადოს, ზემოთ ჩამოთვლილი მაჩვენებლები რაოდენობრივად დროში აღწეროს. ამით უფრო გასაგები გახდება, თუ სად ვართ დემოკრატიის დონის მიხედვით და რა ვადაში რა მაჩვენებელს უნდა მივაღწიოთ, ან რას არ უნდა ჩამოვცდეთ, თუ დემოკრატიის გადარჩენას ვცდილობთ. 

ამოცანის სტრატეგიული გადაწყვეტა, პატარა ამოცანებად დაშლა და პრიორიტეტების განსაზღვრა

ყველა ამოცანა შეიძლება გადაიჭრას, თუ მას შედარებით პატარა ამოცანებად დავშლით. იქიდან ამოვარჩევ იმათ, რომლებსაც საბოლოო შედეგზე ყველაზე მეტი გავლენა აქვთ და ძალებს მათი გადაწყვეტისკენ მივმართავთ. გასაგებია, რომ ას-პროცენტიან შედეგს ვერ მივიღებთ, რთული ამოცანების გადაწყვეტის შემთხვევაში ეს არც არის მიზანი. აქ უბრალოდ მთავარია, რა რესურსებიც გვაქვს, იმით შევეცადოთ საუკეთესო შედეგის მიღწევას. შესაბამისად, ამ პროცესში ამოცანის პატარა ამოცანებად დაშლა ყველაზე აუცილებელი და ყველაზე მნიშვნელოვანი ეტაპია. 

რთული ამოცანები საშუალო სირთულის ამოცანებისგან სწორედ იმით განსხვავდება, რომ საშუალო სირთულის ამოცანების გადასაწყვეტად შეგვიძლია მიზნის გააზრების შემდეგ პირდაპირ მისი მიღწევის იდეებზე დავიწყოთ ფიქრი. რთული ამოცანების შემთხვევაში კი სწორედ ამოცანის დაშლის ეტაპის გამოტოვება იწვევს გადადგმული ნაბიჯების ნახევარზომობას. 

ისევე როგორც ყველა ამოცანას, დემოკრატიის გადარჩენის ამოცანასაც რამდენიმე განსხვავებული დაშლა აქვს. საუკეთესო დაშლის სქემის პოვნაც სამუშაო პროცესის ნაწილია, რომელსაც ასევე სწორად მოტივირებული ადამიანებისგან შემდგარ სამუშაო ჯგუფში განხილვა და გადაწყვეტა სჭირდება. მაგრამ აქაც, იმისათვის რომ გასაგები გახდეს რას ვგულისხმობთ ამოცანის პატარა ამოცანებად დაშლაში, ერთ-ერთ ვარიანტს მოვიტანთ საილუსტრაციოდ. 

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ამ ქვეამოცანებს სრულიად სხვა შინაარსი ექნებოდა დედა ამოცანა დემოკრატიის არა გადარჩენა, არამედ განვითარების ხელშეწყობა რომ ყოფილიყო; ეს ორი ამოცანა შინაარსობრივად ერთმანეთისგან რადიკალურად განსხვავდება.

დემოკრატიის გადარჩენა უნდა ითხოვდეს (ჩამონათვალი მნიშვნელობის მიხედვით არ არის დალაგებული, ნებისმიერი თანმიმდევრობით შეიძლება დალაგდეს):

ა) დემოკრატიის, მისი პრინციპებისა და მნიშვნელობის მაქსიმალურ და სწორ პრომოციას საზოგადოებაში. იმისათვის, რომ ყველასთვის, ან რაც შეიძლება ბევრისთვის სულ უფრო და უფრო ცხადად გასაგები იყოს, რას გულისხმობს დემოკრატია და რამხელა მნიშვნელობა აქვს მას. 

ბ) დემოკრატიის საწინააღმდეგოდ, მის საზიანოდ გადადგმული ნაბიჯების პრევენცია, გამოვლენა და მათზე მაქსიმალურად სწორი რეაგირება. (ვისგანაც არ უნდა მოდიოდეს მსგავსი ნაბიჯები.)

გ) დემოკრატიისთვის მნიშნელოვანი ინსტიტუტების, სისტემებისა და მექანიზმების მაქსიმალური მხარდაჭერა და გაძლიერების ხელშეწყობა.

და ვინაიდან ცხადია, რომ ეს მესამე ამოცანა თავისთავად ძალიან დიდია, საჭიროა მისი დაყოფა კიდევ უფრო პატარა ამოცანებად. მაგალითად, ასე: 

გ1. მედიის თავისუფლების ხელშეწყობა და განვითარება; 

გ2. სასამართლოს თავისუფლების ხელშეწყობა და განვითარება;

გ3. პოლიტიკურ ძალებს შორის კონკურენციის ხელშეწყობა და განვითარება.    

და თუ მაგალითად დავუშვებთ, რომ სასამართლო მეტად თავისუფალ, დამოუკიდებელ გადაწყვეტილებებს იღებს, საზოგადოებას პოლიტიკურ ძალებს შორის კარგი არჩევანი აქვს და იმის უფლებაც აქვს, რომ ასეთი არჩევანი გააკეთოს, მედია უზრუნველყოფს ადამიანების სწორად ინფორმირებას, საზოგადოებას ესმის ამ ყველაფრის მნიშვნელობა და სწორად ახერხებს იმ ყველაფერზე რეაგირებას, რაც ამ პროცესს ხელს უშლის – ამოცანაც, წესით, გადაიჭრება.  

ამ შემთხვევაში, ხუთივე ამოცანა თავისთავად რთული ამოცანებია. იმისათვის, რომ მთავარი ამოცანის, დემოკრატიის გადარჩენის სტრატეგიული დამუშავება ბოლომდე მივიყვანოთ, თითოეული ქვეამოცანა იქამდე უნდა ვშალოთ შედარებით პატარა ამოცანებად, სანამ ისეთ ქვეამოცანებამდე არ დავიყვანთ, რომელთა სათითაოდ გადაწყვეტაც უკვე მარტივად შეგვიძლია. ამის შემდეგ მოგვიწევს შევისწავლოთ და შევაფასოთ, თუ რომელი ქვეამოცანები ახდენს მათგან განსაკუთრებულ გავლენას შედეგზე, და ჩვენი უნარები და ხელმისაწვდომი რესურსები ჯამურად მივმართოთ მათი გადაწყვეტისკენ.

ისიც აღსანიშნავია, რომ ქვეამოცანებს შორის პრიორიტეტები განსხვავდება სიტუაციიდან, ქვეყნის სპეციფიკიდან, ამ საკითხზე მომუშავე ჯგუფის უნარებიდან და შესაძლებლობებიდან გამომდინარე. ასევე, ამოცანის გადაწყვეტის პროცესის სხვადასხვა ეტაპზე, ქვეამოცანებზე დასახარჯი ძალისხმევის გადანაწილება სხვადასხვა პრიორიტეტულობით შეიძლება, საჭიროების მიხედვით. მაგრამ თავად ქვეამოცანების ჩამონათვალი, თუ ისინი თავიდანვე სწორადაა განსაზღვრული, როგორც წესი, არ იცვლება.

ამოცანის ტაქტიკური გადაწყვეტა  

ტაქტიკური დამუშავება ამოცანის გადაწყვეტის განსაკუთრებულად კრიტიკული ეტაპია. ის ადამიანები, ვინც ამ ეტაპს საკმარისად სერიოზულად არ უდგებიან, რესურსებს და შესაძლებლობებს არასწორად იყენებენ და არც შუალედური და, შესაბამისად, არც საბოლოო მიზნების მიღწევა გამოსდით. 

სწორმა ტაქტიკურმა დაგეგმვამ ეფექტიანად უნდა დაამიწოს ის სტრატეგიული ხედვები, რაც ამოცანაზე მომუშავე გუნდს გააჩნია და კონკრეტულ მოქმედებებში უნდა გადათარგმნოს ისეთი გადაწყვეტილებები, როგორიცაა, მაგალითად ვინ, როდის, რა უნდა გააკეთოს და რა რესურსებით იმისათვის, რომ ამოცანა გადაიჭრას. ამ საკითხების სათანადო გააზრების გარეშე შეიძლება ნებისმიერმა იქამდე ჩატარებულმა სამუშაომ ღირებულება დაკარგოს. 

იმისათვის, რომ ტაქტიკური გადაწყვეტის პროცესი უფრო გასაგები გახდეს, აუცილებლად უნდა განვსაზღვროთ, თუ ვისთვის კეთდება ტაქტიკური გეგმა, ანუ ვინ უნდა იხელმძღვანელოს მისით. მაგრამ ვინაიდან ეს შეიძლება იყოს ნებისმიერი პოლიტიკოსი ან პოლიტიკოსთა ჯგუფი, ხელოვანი თუ მეცნიერი, ჟურნალისტი თუ მთლიანად მედია ორგანიზაცია, არასამთავრობო სექტორის წარმომადენელი თუ უბრალოდ გულანთებული მოქალაქე, რომელსაც უნდა თავის თავზე აიღოს პროცესების ინიცირება, არ დავაკონკრეტებთ, ვისთვის არის ეს მაგალითი. უბრალოდ იმ ზოგად ტაქტიკურ სქემას გადმოვცემთ, რომელიც ნებისმიერი დაინტერესებული ინიციატორის ან ინიციატორთა ჯგუფის მაგალითზე შეიძლება იყოს გასაგები. 

ამოცანის ტაქტიკური გადაწყვეტა, თავის მხრივ, შედგება ტაქტიკური რუკისგან (ძირითადი ტაქტიკური ამოცანების ან მიმართულებების ჩამონათვალი), იდეებისგან, თუ როგორ შეიძლება ამ ამოცანების გადაწყვეტა და ამ იდეების განხორციელებისთვის საჭირო დეტალური ნაბიჯებისგან; რა თქმა უნდა, იმ სტრატეგიული ქვეამოცანების შესაბამისად, რომლებიც ამოცანის სტრატეგიული დამუშავების ეტაპზე გამოიკვეთა და რომელთაგან პრიორიტეტები, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, რეალური მოცემულობის მიხედვით უნდა განისაზღვროს. 

მართალია ტაქტიკური დამუშავებაც, ყველა მოქმედი პირისთვის ინდივიდუალურად უნდა გაკეთდეს, მაგრამ ნებისმიერი მათგანისთვის ტაქტიკური რუკა დაახლოებით ერთნაირად შეიძლება გამოიყურებოდეს; მაგალითად, შემდეგი სახით:  

1. თანამოაზრეების შემოკრება, მოძიება და მათი ოდენობის რეგულარულად გამრავლება – აქ ყველას სხვადასხვანაირად შეუძლია დაიგეგმოს და იმოქმედოს, მაგრამ წესით მოქმედებისას მნიშვნელოვანი უნდა იყოს მოქმედი პირის სწორი მოტივაცია, პროცესის გამჭვირვალობა, ყოველი კომუნიკაციისას გულწრფელობა, აქტიური კომუნიკაცია როგორც სოციალურ მედიაში, ისე პირისპირ. ეს, წესით, უნდა იყოს ტაქტიკური გეგმის ერთ-ერთი მიმართულება, რომელსაც რეგულარულად სჭირდება ახალახალი ნაბიჯების მოფიქრება.
2. ტაქტიკური დაგეგმვის ჯგუფის ფორმირება/გაძლიერება – იმისათვის, რომ ტაქტიკური გეგმების ხარისხი მოქმედების ყველა ეტაპზე სათანადო იყოს, მიზანშეწონილია სტრუქტურულად უზრუნველვყოთ ამ მიმართულებით ყოველდღიურად მომუშავე რესურსის საკმარისობა. შესაძლებელია გადაწყდეს რეგულარული სტრუქტურული ერთეულის შექმნა, რომელიც ტაქტიკური გეგმების შემუშავება/განახლებაზე პერმანენტულად იმუშავებს. ხოლო ეს გუნდი ნელ-ნელა განვითარდეს, რესუსებისა და კომპეტენციის საჭიროების გათვალისწინებით. 
3. სტრატეგიული პრიორიტეტების განსაზღვრა/გადახედვა/პერიოდული განახლება – ანუ თანამოაზრეებთან ერთად შეფასება, თუ რომელ ქვეამოცანაზე როგორი მნიშვნელობით უნდა კონცენტრირდეს ყურადღება და სხვა რესურსები, მათი შესაძლებლობებიდან და მოცემულობიდან გამომდინარე. (ეს ტაქტიკური ამოცანაა, რომელსაც რეგულარულად უნდა დავუბრუნდეთ სამოქმედო გეგმის შემუშავებისას.)
4. დაფინანსების წყაროების ძიება – ეს მიმართულებაც ითხოვს რეგულარულ დამუშავებას იდეების დონეზე და სამოქმედო გეგმაში გადატანას. ისევე როგორც ტაქტიკურ დაგეგმვას, ამ მიმართულებასაც, სავარაუდოდ, კონკრეტული სტრუქტურული გადაწყვეტა შესაძლოა სჭირდებოდეს. ანუ, შეიძლება იყოს პერმანენტული რესურსი, რომელიც თანხების მოძიებაზე იმუშავებს. უწყვეტი რეგულარული პროცესის გამართვა შეიძლება იყოს საჭირო – მცირე და საშუალო მეწარმეები იქნებიან, თუ შეძლებული ადამიანები, ქვეყანაში შიგნით თუ ემიგრანტებს შორის, აქტივობების დასაფინანსებლად რა უსაფრთხო მეთოდებს შევთავაზებთ, ასევე როგორ და რა სიხშირით მივაწვდით ინფორმაციას გეგმებისა და მათი შესრულების მდგომარეობის შესახებ.   
5. კოორდინაცია ამოცანებზე მომუშავე სხვა ჯგუფებთან – აუცილებელია ამ ტაქტიკურ ამოცანასაც მუდმივად ჰქონდეს ყოველკვირეული განახლებადი სამოქმედო ნაბიჯები. განსაკუთრებით აუცილებელია ასეთი გეგმების არსებობა მედია ორგანიზაციებს, პოლიტიკურ ორგანიზაციებსა და საინიციატივო ჯგუფებს შორის. უფრო მეტიც, შესაძლოა სტრუქტურული და ტექნოლოგიური გადაწყვეტაც კი სჭირდებოდეს მსგავს კოორდინაციას ერთიანი ნიუსრუმის, მესიჯბოქსის თუ საკოორდინაციო შტაბის ჩამოყალიბების სახით. ამ მიმართულებით არასათანადო მუშაობა დახარჯული რესურსების ეფექტიანობას რადიკალურად ამცირებს, ზუსტად ისევე, როგორც მრავალჯერ ზრდის ამ რესურსების ეფექტიანობას სათანადო კოორდინაციის დონე.   
6. რისკების მართვა – ამოცანის გადაწყვეტის ყველა ეტაპზე, გადაწყვეტაზე მომუშავე ნებისმიერი ჯგუფისთვის რისკები, წინააღმდეგობები და საფრთხეები მუდმივად იცვლება, ჩნდება, ქრება, იმატებს და იკლებს. იმისათვის, რომ ამოცანის გადაწყვეტა მინიმალური შეფერხებით მიმდინარეობდეს, მიზანშეწონილია ტაქტიკური დაგეგმვის პროცესში რეგულარულად ხდებოდეს იმის გააზრება, თუ როგორია ეს რისკები და მათი დონე იმ კონკრეტულ მომენტში, და რა უნდა გაკეთდეს იმისათვის, რომ ისინი დასაშვები ჩარჩოებიდან არ გამოვიდნენ. (ეს მიმართულება შესაძლოა ითხოვდეს ტაქტიკური დაგეგმვის ჯგუფში სპეციალურად ამ მიზნით ადამიანების ყოფნასაც.)  
7. მდგომარეობისა და შედეგების რეგულარული შეფასება –  ისევე როგორც თითქმის ყველა რთული ამოცანის შემთხვევაში, აქაც, მიღწეული შედეგებისა და არსებული მდგომარეობის უწყვეტი შეფასების გარეშე, ყველა მიღებული გადაწყვეტილების დროულობაც და ხარისხიც შეიძლება საგრძნობლად შემცირდეს. ამიტომ, ტაქტიკურ გეგმებში სასურველია, ამ მიმართულებითაც რეგულარულად ჩნდებოდეს და ახლდებოდეს მოქმედებები.

ადამიანმა ან ადამიანთა ჯგუფმა, რომელმაც განიზრახა, დემოკრატიის გადარჩენის ამოცანის გადასაწყვეტად სასურველი საბოლოო შედეგის მიღწევამდე უწყვეტად იმოქმედოს, ეს, ან ამის მსგავსი ტაქტიკური რუკა შეიძლება აიღოს და მის მიხედვით დაიწყოს ყოველთვიური და ყოველკვირეული ტაქტიკური დაგეგმვა. 

***

„სინერჯი ჯგუფი“ ორგანიზაციებს რთული ამოცანების გადაწყვეტის გზების დამუშავებაში ეხმარება. ამ სტატიითაც გვინდოდა წარმოგვეჩინა, დაახლოებით რას ვაკეთებთ და რა გზას გავდივართ, როდესაც კონკრეტული კომპანიები მათთვის მნიშვნელოვანი რთული ამოცანების გადაწყვეტას გვავალებენ. ასეთ ამოცანებზე მუშაობა არ შეიძლება იყოს ქაოსური და არაორგანიზებული. სასურველი შედეგის მისაღებად ყველა მოქმედება მაქსიმალურად კარგად უნდა დაიგეგმოს და იმართოს.